• Infrastruktura i Środowisko
  • Lasy Państwowe
  • Europejski fundusz rozwoju regionalnego
Dla słabowidzących
Foto 1 Foto 2 Foto 3 Foto 4 Foto 5 Foto 6

Projekt FlorNaturLBG ukierunkowany jest na zabezpieczenie na wiele lat puli genowej gatunków roślin zagrożonych wyginięciem, chronionych, pochodzących ze stanowisk naturalnych występujących w części zachodniej Polski, na obszarach Natura 2000. Racjonalne zmagazynowanie ex situ, późniejsze wykorzystanie  oraz właściwe udostępnienie zgromadzonych w postaci banku materiału  genetycznego gatunków o wysokiej randze ekologicznej i prawnej jest zgodne z założeniami krajowej i międzynarodowej polityki zachowania różnorodności biologicznej i wypełnieniem zobowiązań nałożonych prawnie na Polskę.

Materiał genetyczny roślin w postaci nasion jest gromadzony w warunkach tradycyjnego przechowania oraz ultraniskich temperaturach ciekłego azotu lub jego parach. Utworzone zasoby genowe są poddawane badaniom żywotności. Siewki  uzyskane w trakcie prób kiełkowania i wschodów są wykorzystywane poza projektem do zainicjowania hodowli in vitro i ex vitro. Zebrany i wyhodowany materiał posłuży do realizacji programów reintrodukcji i restytucji zagrożonych gatunków oraz wzbogaci kolekcje edukacyjne ogrodów botanicznych, umożliwi prowadzenie badań naukowych. Założeniem projektu jest ochrona ex situ 58 gatunków roślin.

Projekt "Ochrona ex situ zagrożonych i chronionych roślin, dziko rosnących w zachodniej części Polski - FlorNaturLBG" obejmuje ochroną 58 gatunków roślin ze 129 stanowisk zachodniej Polski. wszystkie stanowiska gatunków FlorNaturLBG znajdują sie na obszarch Natura 2000. Weryfikacje położenia stanowisk następuje na bieżąco przy sporządzaniu w terenie szczegółowej dokumentacji stanowiska z położeniem określonym za pomocą GPS.

ZADANIA

1. Zbiór materiału nasiennego i opis stanowiska

Wykonywany przez specjalistów botaników oraz pracowników Parków Narodowych, znających lokalizacje stanowisk gatunków objętych projektem.

Podstawą przeprowadzenia jest określenie celu - podmiotu zbioru (zebranie maksymalnej, dostępnej liczby informacji na temat gatunku i stanowiska obejmowanego ochroną ex situ) oraz uzyskanie niezbędnych zezwoleń, zgodnych z obowiązującym prawem. Dopiero po spełnieniu tych warunków, możliwe jest przystąpienie do zbioru. Leśny Bank Genów od roku 2008 gromadzi dane do bazy o gatunkach i podawanych w literaturze stanowiskach ich występowania, obejmujące informacje o cechach umożliwiających identyfikację taksonu, wymaganiach ekologicznych, kategorii zagrożenia, a także dostępności potwierdzonej metodyki dalszego postępowania w banku nasion. Do zbioru wytypowano jedynie gatunki i stanowiska, wobec których posiadana wiedza jednoznacznie potwierdza istnienie dostępnych stanowisk w naturze oraz istnienie metodyki przechowywania w banku genów. W tym celu wykorzystywana jest baza danych Millenium Seed Bank w Wielkiej Brytanii oraz sieci ENSCONET. Ponadto, w 2009 roku Leśny Bank Genów rozpoczął starania o uzyskanie niezbędnych zezwoleń umożliwiających zbiór.

Zbiór jest starannie zaplanowany, wykonywany przez specjalistów botaników oraz pracowników banku genów. Wyposażenie zbieraczy jest zgodne z listą podawana przez ENSCONET, co gwarantuje prawidłowe przeprowadzenie zbioru.

Jednym z zadań na stanowisku zbioru jest sporządzenie dokumentacji stanowiska - terenowej inwentaryzacji obejmującej:

Podczas wszystkich wypraw na zbiór wypełnia się jako dokumentacje obowiązkową - formularze zbioru sporządzone przez ENSCONET (tzw. formularze danych paszportowych).

Zbioru dokonuje się zawsze zgodnie z uzyskanym zezwoleniem i tak, aby nie dopuścić do zniszczenia lub uszkodzenia stanowiska. Założeniem programu jest zbiór ze wszystkich stanowisk, jeśli jest ich od 1 do 3, a przy większej liczbie stanowisk zbiór obejmuje maksymalnie 5 z nich.

Według zaleceń ENSCONETu, ideałem ze względu na reprezentatywność próbek w banku nasion jest zbiór z 50 osobników. Liczba ta musi być jednak zmodyfikowana w oparciu o warunki lokalne - wielkość stanowiska, obecność osobników obradzających, stan zachowania stanowiska itp. Ogólne zalecenie mówi, aby dążyć do minimum 5000 nasin ze stanowiska poza przypadkami małych populacji, zwłaszcza gatunków bardzo zagrożonych. Nie należy jednak nigdy zebrać więcej niż 20% całkowitej liczby nasion w populacji dostępnych w dniu zbioru. aby określić objętość nasion, w której mieści się liczba 5000 nasion, ENSCONET opracował specjalną tabelkę umożliwiającą dokonywanie takich przeliczeń.

Zbiór powinien być dokonany losowo. Należy zapewnić jak najszerszy udział puli genowej populacji danego gatunku. Zaleca się unikanie zbierania nasion tylko z osobników najobficiej obradzających, gdyż wpłynie to na zróżnicowanie genetyczne próby.

Zbiór nasion odbywa się różnymi technikami, zależnie od fizycznych właściwości samych nasion. Nasiona należy zbierać do woreczków z dzianiny lub matowego papieru. Torebki dzianinowe powinny być obwiązane, a nie tylko przymknięte. Torebki papierowe powinny być złożone i spięte; należy sprawdzić szczelność szwów.

Zebrane próbki mogą być wstępnie oczyszczone w terenie w celu określenia ilości nasion i przygotowania do transportu, jednak większość procesu czyszczenia pozostawiona Bedzie do momentu przybycia do banku nasion.

Transportowane będą w miarę możliwości nasiona, z wyjątkiem sytuacji gdy nie da sie ich łatwo odseparować. Podczas transportu i przed dotarciem do banku nasion , nasiona będą przechowywane w przepuszczalnych pojemnikach, które umożliwią ich wysuszenie przez powietrze (torebki papierowe/dzianinowe umieszczone w większych torebkach dzianinowych, pudełkach kartonowych lub koszykach).

2. Pozyskanie nasion i przygotowanie do przechowania

Materiał nasienny dostarczony do siedziby Leśnego Banku Genów Kostrzyca zostaje poddany różnym czynnością , mającym na celu pozyskanie nasion. Większość tych czynności jest wykonywana ręcznie przez pracowników LBG Kostrzyca.

3. Oceny materiału nasiennego

 Metodyka ocen materiału nasiennego przyjęta przez Leśny Bank Genów Kostrzyca w ramach programu FlorNarturLBG została w całości zaczerpnięta z elektronicznej bazy danych Royal Botanic Garden, Kew w Wielkiej Brytanii oraz z bazy danych European Naive Seed Conservation Network (ENSCONET). informacje tam zgromadzone pochodzą zarówno z doświadczeń RBG w Kew, jak i opracowań i doświadczenia innych jednostek naukowo badawczych.

Ponadto, baza danych zawiera odsyłacze do cytowanej literatury specjalistycznej wraz z data publikacji , co umożliwia skorzystanie z szerszej  i dokładniejszej wiedzy na ten temat.

Metodyka ta została wykorzystana przy tworzeniu kolekcji nasion Millenium Seed Bank (będącym projektem RBG Kew), gdzie zgromadzono nasiona ponad 95% rodzimych brytyjskich gatunków oraz liczne gatunki flory innych pochodzeń.

Część metodyki wykorzystywanej w programie FlorNaturLBG opiera się także na badaniach i materiałach źródłowych Ogrodu Botanicznego - Centrum Zachowania Różnorodnosci Biologicznej PAN w Powsinie, z którym Leśny Bank Genów podpisał umowę o obustronnej współpracy i wymianie doświadczeń w zakresie ochrony zasobów genowych roślin runa leśnego, roślin chronionych, zagrożonych i z obszarów Natura 2000.   

Do programu FlorNaturLBG wybrano tylko gatunki roślin, dla których istnieje pewność, ze podawana metodyka jest dobrze rozpoznana i sprawdzona w praktyce.

Wszelkie procedury, jakim poddawane bedą nasiona w banku genów, od momentu dostarczenia, poprzez ocenę, po przechowywanie, są opisane w podręczniku ENSCONET "Krytyczny przegląd procedur w bankach genów" (Seed curation protocol), opracowany na podstawie warsztatów ENSCONETu przeprowadzonych na

 

4. Przechowanie pozyskanego materiału metodą tradycyjną (temp. -20 st C)

Podobnie jak w przypadku oceny nasion, metodyka przechowywania tradycyjnego - w chłodniach po osuszeniu do niskiego stopnia wilgotności (określonego dla taksonu) - jest zaczerpnięta przede wszystkim z bazy danych Royal Botanic Garden Kew. Metodyka jest również zalecana przez ENSCONET.

Leśny Bank Genów jako członek stowarzyszenia ENSCONET ma dostęp do bazy danych tej organizacji. Ma więc możliwość korzystania z europejskich zasobów wiedzy na temat przechowalnictwa nasion w bankach genów. 

Nasiona przechowywane metodą tradycyjną, po dostarczeniu do banku genów, zostaną wyuszczone (jesli to konieczne), oczyszczone, poddane separacji (w celu oddzielenia nasion pustych) i osuszone do określonego przez ENSCONET dla danego taksonu poziomu wilgotności (najczęściej 3,5 do 6,5% zawartości wody lub 15% wilgotności względnej równoważnej). Procesy technologiczne będą mogły być wykonywane ręcznie, przez doświadczonych pracowników Leśnego Banku Genów, ze względu na małe rozmiary nasion i zebranych próbek. Bedzie też możliwość zastosowania specjalistycznego sprzętu mechanicznego zakupionego do realizacji projektu. W niektórych przypadkach będzie można także wykorzystać zaplecze technologiczne LBG służące do przygotowywania nasion do przechowywania, jak np. w przypadku sosny drzewokosej (Pinus x rhaetica).

Próbki nasion są jednoczesnie kontrolowane przez Pracowni Badań i Ochrony Zasobów, aby upewnić sie o ich optymalnym przygotowaniu do zamrożenia w chłodni lub azocie ciekłym.

Próbki przed zamrożeniem zostana sprawdzone i ustalona będzie struktura zasobu - z podziałem na zasób główny i próbki badawcze. Jesli pozostaną jakieś nasiona, utworzone z nich będą dodatkowe próbki dla innych banków (zgodnie z zasadą duplikacji kolekcji ENSCONET). Nasiona zostaną zapakowane w folie aluminiową, dokładnie oznaczone, opisane i ponumerowane i wprowadzone do bazy danych.

Przygotowane do przechowania zasoby genowe będą umieszczone w chłodziarce laboratoryjnej w temperaturze - 20 st. C. Ponieważ metodyka przechowywania jest opracowana i sprawdzona, pierwsza ocena żywotnosci zgromadzonego materiału, przeprowadzona na próbkach badawczych, odbędzie się nie wcześniej niż po 5 latach przechowywania.

 

5. Przechowywanie materiału nasiennego metoda kriogeniczną

 W ramach programu FlorNaturLBG Pracownia Kriokonserwacji w Leśnym Banku Genów Kostrzyca, tworzy bank zasobów genowych roślin objętych programem przechowywanych w temperaturach kriogenicznych.

Wykorzystanie ciekłego azotu jako medium do przechowywania nasion jest możliwe tylko wtedy, gdy nasiona mogą znieść temperaturę ciekłego azotu lub jego par bez znaczącej utraty żywotności. Roberts (1973) wprowadził do opisu nasion terminy orthodox i recalcitrant. Nasiona typowe (otrhodox) to te, które znoszą odwodnienie nawet poniżej 5% zawartości wody. Większość nasion strefy klimatu umiarkowanego (również przechowywane w LBG Kostrzyca) należy do tej właśnie kategorii. Natomiast nasiona nietypowe (recalcitrant) tracą żywotność przy podsuszeniu poniżej stosunkowo wysokiego progu wilgotności ok. 15-40%. Do tej kategorii zaliczyć można np. nasiona dębu szypułkowego, klonu, jawora czy kasztanowca. Ellis i inni (1991) wprowadził trzecią kategorię nasion pośrednich intermediate (suborthodox), które nie tolerują podsuszania do wilgotności 5% lub/i trącą żywotność w niskich temperaturach w czasie dłuższego przechowywania. do tej kategorii należą np. nasiona buka zwyczajnego oraz inne nasiona zawierające znaczne ilości lipidów. Wszystkie gatunki roślin objete programem FlorNaturLBG do przechowywania kriogenicznego należą do kategorii orthodox. Oznacza to, że ich nasiona tolerują zarówno podsuszanie do bardzo  niskich poziomów wilgotności jak i nie są wrażliwe na temperatury kriogeniczne.

Etapy procesu:

 

6.Stworzenie bazy danych projektu

 Baza ta zawierać będzie kilka typów (zakresów tematycznych) informacji: dane o gatunku (morfologia, ekologia, zasięg geograficzny, sposób rozmnażania, status zagrożenia w Polsce i na świecie), dane o stanowiskach (szczegółowa lokalizacja, stan stanowiska, liczebność, zagrożenia), dane o próbkach gromadzonych w LBG (liczebność, wyniki ocen, datę utworzenia, wykonane oceny o procesy technologiczne) podejmowane działania reintrodukcji, restytucji tych gatunków, prowadzone badania mogące pomóc w prawidłowym przeprowadzeniu  wyżej wymienionych procesów.

Baza ponadto wzbogacona o skany ważnych dokumentów, zdjęcia wykonane ze stanowiska zbioru, zdjęcia okazów gatunku, zdjęcia z trwania procesów technologicznych i ocen a także umożliwi łączenie z mapami google, gdzie wyświetlana będzie lokalizacja stanowiska.

Baza zostanie podłączona do strony internetowej projektu www.flornaturlbg.pl. Nie wszystkie elementy bazy zostaną udostępnione publicznie bez ograniczeń. Dostęp do niektórych danych zostanie zastrzeżony dla beneficjenta i partnerów projektu (przede wszystkim dane o lokalizacji stanowiska) oraz zabezpieczony nadawanym przez LBG Kostrzyca loginem i hasłem. Pozostałe dane będą dostępne publicznie, przede wszystkim dane o gatunku, o stanie zasobów przechowywanych w banku genów, a także niektóre informacje o stanowiskach (ich stan i zagrożenia, bez podawania dokładnej lokalizacji).

Baza danych wraz z internetową platformą wymiany informacji ma za zadanie skonsolidować racjonalne działania na rzecz ochrony ex situ i in situ gatunków objętych projektem.

ITD

Strona internetowa współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego

Strona internetowa współfinansowana przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska
FlorNaaturLBG